No i w końcu zaczynamy przygodę z whiskey irlandzkimi. Na przestrzeni kilku notek postaram się opowiedzieć Wam o whiskey irlandzkiej, destylarniach, w których powstaje oraz zaprezentować notki smakowe kilku najważniejszych whiskey. Zespół marketingowy Bushmillsa był tak miły żeby podesłać mi prawie całe swoje portfolio więc będziemy mieli okazje się z nim zapoznać. Niestety zespół whiskey Jameson tego nie zrobił, ale mam kilka sztuk u siebie w barze więc zapoznamy się z nimi (niestety) wybiórczo. Oprócz tego chciałbym przelać też trochę Tullamore Dew, no i oczywiście jakieś SM, single grain i pure pot. Po ciężkim przeglądzie bitterów, po prostu pragnę whisk(e)y. Polewamy!
Produkcja whiskey w Irlandii
Stali czytelnicy wiedzą, że historyk ze mnie żaden! Nie oznacza to, że nie doceniam dorobku przeszłości. Po prostu najważniejszy jest dla mnie smak whisk(e)y, a nie jej historia. Mimo to wypada napisać parę słów o produkcji Irish whiskey ponieważ nie trzeba być Sherlockiem Holmesem żeby uznać to za dziwne, że whiskey Irlandzka, która wszędzie chwali się, że była przed szkocką dzisiaj stanowi zaledwie ułamek produkcji tej ostatniej.
Podobno Szkoci nauczyli się destylacji od Irlandczyków, którzy posiedli wiedzę na ten temat dzięki podróżującym mnichom już w VII w. Historia ta brzmi naprawdę pięknie, ale nie ma żadnych informacji na temat tego jak rozwijała się destylacja w Irlandii prze następne kilkaset lat. Z resztą … ma to dla nas niewielkie znaczenie ponieważ produkowany wtedy destylat nie miał nic wspólnego z trunkiem, który dzisiaj nazywamy whiskey. W XV wieku whiskey była już w Irlandii na dobre. Destylacja stała się na tyle masowym zjawiskiem, że w 1661 roku postanowiono ją opodatkować. Efekt był taki sam jak w Szkocji (i wiele lat później w USA) kiedy opodatkowano produkcję alkoholu – niemal wszyscy wytwórcy alkoholu zaczęli działać nielegalnie.
Irlandia eksportowała większość swojej whiskey produkowanej w alembikach do Wielkiej Brytanii. Podobno pod koniec XIX wieku na rynku dostępnych było kilkaset marek whiskey irlandzkiej, którą lubiano bardziej niż whisky szkocką z uwagi na jej delikatniejszy smak. Ta informacja może być bardzo zaskakująca w świetle faktu, że obecnie w Irlandii działają zaledwie cztery destylarnie! Wynika to z pewnego braku elastyczności, który wykazał irlandzki przemysł spirytusowy. Otóż Irlandczycy byli tak mocno zapatrzeni w destylację alembikową, że nie zdołali prężnie odpowiedzieć na pojawienie się szkockiej whisky mieszanej (blended whisky), która wykorzystywała technikę tańszej i szybszej destylacji kolumnowej. Wielki kryzys i wojna dokończyły dzieła.
Czym jest Irish Whiskey?
Prawo irlandzkie dość „luźno” definiuje wymogi, które spełnić musi destylat, aby móc nosić na etykiecie nazwę „Irish Whiskey”. Warunki konieczne to:
- trunek musi być destylowany i leżakowany w Irlandii lub Irlandii Północnej,
- whiskey musi powstać z zacieru zbożowego, w którym skorbia rozkładana jest przez naturalne enzymy pochodzące ze składników zacieru lub z innego źródła, a fermentacja przeprowadzana jest przez drożdże,
- maksymalna zawartość alkoholu w powstałym spirytusie może mieć 94,8% (to bardzo dużo – w whisky szkociej jest to 80%),
- powstały spirytus musi cechować smak nawiązujący do produktów, z których wyprodukowano alkohol,
- whiskey musi leżakować w drewnianych beczkach przez przynajmniej 3 lata,
- jeśli whiskey sprzedawana jest jako kupaż dwóch lub więcej różnych spirytusów powstałych w wyżej opisany sposób, konieczne jest nazwanie jej „blended whiskey”.
Taka definicja irlandzkiej whiskey pozostawia producentom spore pole do manewru ponieważ jak widzicie pojęcia tak ważne jak pure pot, single malt czy single grain (które opisuje niżej) nie są regulowane prawnie. Zwróćcie także uwagę, że liczba destylacji nie jest prawnie narzucona.
Łisky czy łiskej?
Kiedy na horyzoncie pojawia się whiskey irlandzka, natychmiast znajduje się ktoś, kto z porozumiewawczym mrugnięciem oka daje mi do zrozumienia, że to nie „łiski” tylko „łiskej”. Niestety … wymowa słowa whisky jest zawsze taka sama, niezależnie od tego czy napiszemy je „whisky” czy „whiskey” i czy mówimy o trunkach ze Szkocji, Irlandii czy USA.
Ajrisz łyski
Potrójna destylacja
Kiedy znawca, który mrugał do mnie porozumiewawczo w poprzednim akapicie zaczyna mówić o „łiskeeey” natychmiast wkracza na temat „triple distilled”, czyli potrójnej destylacji. I jest tak rzeczywiście. Niemal wszystkie whiskey irlandzkie są potrójnie destylowane (oczywiście są wyjątki). I rzeczywiście potrójna destylacja ma niebagatelny wpływ na smak whiskey irlandzkiej. Choć destylacja nie oddziela whiskey irlandzkiej od whisky szkockiej tak mocno jak kukurydza oddziela od niej whiskey amerykańską, potrójna destylacja daje whisky irlandzkiej pewną delikatność, która sprawia, że jest to whisky (wybaczcie mi to!) lajtowo-czilloutowa 😉 (musiałem!).
Torf verboten!
Na to wszystko składa się jeszcze 3 ważna cecha whiskey irlandzkiej, o której najczęściej znawcy etykiet już nie wiedzą. Otóż irlandczycy stronią od produkcji whiskey z użyciem torfu i suszą swój słód ciepłym powietrzem (oczywiście są wyjątki, ale o tym później). Oznacza to, że pazur dymu i ziemistości w whiskey irlandzkiej nie jest obecny.
Etykiety
Pure Pot Still Whiskey (także Single Pot Stil Whiskey) – to whiskey, która była destylowana wyłącznie metodą alembikową. Tradycyjnie produkuje się ją przygotowując zacier składający się wyłącznie ze słodowanego i niesłodowanego jęczmienia w różnych proporcjach. Warto dodać, że wykorzystanie jęczmienia niesłodowanego jest zabiegiem tradycyjnym. Jeśli destylarnia wykorzystuje tylko jęczmień słodowany do produkcji swojej whiskey (wtedy de facto jest to single malt whiskey) i tak może nazywać swoją whiskey „pure pot”. Robi tak np. Cooley. Obecnie jedyne dostępne powszechnie na rynku Pure Pot Irish Whisky to Redbreast 12 i Green Spot.
Single Grain – to whiskey produkowana ze zboża innego niż jęczmień, najczęściej kukurydzy (jeśli whiskey produkowana jest tylko z jęczmienia będzie nazywać się single malt lub single pot).
Single Malt – podobnie jak w Szkocji jest to whiskey produkowana w 100% ze słodu jęczmiennego.
Poitín (lub ang. Potcheen, Poteen) – znany też jako „potion” to dzisiaj irlandzki odpowiednik amerykańskiego „White Doga” choć tak naprawdę wywodzi się z nurtu, który powinno kojarzyć się z też amerykańskim moonshinem, który jednak zaistniał w Irlandii dużo wcześniej. Potcheen to po prostu bimber z jęczmienia, który produkowano mocząc jęczmień, pozwalając mu kiełkować, a później fermentując go w beczce i w końcu destylując.Dzisiaj produkcja Potcheen jest w Irlandii legalna. Prowadzą ją dwie destylarnie: Knockeen Hills, and Bunratty Winery in Co. Clair. Pojawiają się jednak opinie, że prawdziwy potcheen nie może być produkowany legalnie co świadczy o tym, że pędzenie bimbru Irlandczykom również nie jest obcym zajęciem.
Gdzie ją robią?
Model produkcji whiskey irlandzkiej przypomina bardziej rynek amerykański niż szkocki. Wiele marek whiskey produkują bowiem niewiele zakładów produkcji. Może Was zaskoczyć fakt, że w Irlandii są tylko cztery destylarnie whiskey: Midleton, Cooley, Kilbeggan i Bushmills. W ciągu najbliższych dwóch tygodni opiszę te destylarnie, a także dorzucę notki smakowe najważniejszych whiskey, które z nich pochodzą. Po wakacjach znowu wchodzimy na wysokie obroty!